Kultura zrównana z ziemią

Czyli Tarnów, ul. Warsztatowa 12 – adres którego nie ma

Ośrodek Teatru " Warsztatowa", działał w końcówce lat osiemdziesiątych i na początku lat dziewięćdziesiątych w dawnym domu kultury "Kolejarza" przy ul. Warsztatowej 12. Był jedynym w Tarnowie centrum kultury niezależnej i sceną prezentującą wybitne postaci polskiej sceny. Nie ma już starego drewnianego budynku Ośrodka Teatru „Warsztatowa” przy skrzyżowaniu z ul. St. Kassali. Wcześniej mieścił Dom Kultury Zakładów Mechanicznych przed przeniesieniem na ul. L. Waryńskiego, do „Mariensztatu”. Zlokalizowany na Osiedlu Kolonia Kolejowa służył przez wiele lat, jako centrum życia towarzyskiego i kulturalnego. Zrównany z ziemią w 2005 r. i po niedawnej przebudowie ul. Warsztatowej nie ma już po nim śladu. W 2010 r. w TCK odbyło się wspomnieniowe spotkanie ludzi związanych niegdyś z tą instytucją (bywałem tam często, działo się...), było nostalgicznie i nieco dekadencko oraz performersko… Aby odczarować tamten szczęsny czas, warto sięgnąć do TEMI nr 4/2005 i zobaczyć co ciekawie napisali Piotr Filip i Tomasz A. Żak w artykule „Kultura pod spychaczem” i zobaczyć co zmieniło się przez te 15 lat.

Czytaj więcej...

K+M+B

 „Cuda, cuda ogłaszają”

Pod takim hasłem w poniedziałek, 6 stycznia ulicami Tarnowa przejdzie tradycyjny Orszak Trzech Króli. Inicjatorem wydarzenia jest VII LO. Katakumbowe malowidła przedstawiają nieraz czterech, sześciu a nawet dwunastu mędrców przybyłych ze Wschodu. Kim byli? Mędrcami poszukującymi prawdy poprzez badania naukowe? Astrologami czytającymi z gwiazd? Magami tłumaczącymi sny oraz interpretującymi znaki czasu? Królami z Persji, Medii i Babilonii? Kim byli i ilu ich było, tego Ewangelia nam nie mówi. Mimo, że w tradycji chrześcijańskiej różnie ich przedstawiano to zawsze reprezentowali ludy pogańskie, przychodzące ze wszystkich stron świata, by oddać cześć Zbawicielowi. Ich święto obchodzone jest zawsze 6 stycznia jako święto Objawienia Pańskiego, w tradycji znane jako Trzech Króli. Inna nazwa tego dnia to Epifania. Na Wschodzie była ona znana już w III wieku. Sto lat później pojawiła się także na Zachodzie, gdzie przeobraziła się właśnie w święto Trzech Króli. W liturgii uroczystość ta wiąże się nierozerwalnie z Bożym Narodzeniem. Związany z nimi Orszak Trzech Króli, to największe jasełka na świecie. Swoją odsłonę mają także w Tarnowie...gdzie Orszak jest jednym z najstarszych w Polsce.

Czytaj więcej...

Szopki betlejemskie

Trudno dzisiaj wyobrazić sobie święta Bożego Narodzenia bez szopki betlejemskiej. Przez wieki wrosła ona w tradycję ludową i obyczaj, obrzędowość świecką i religijną. Ta ostatnia swoimi korzeniami sięga aż IV wieku.  Przez pierwsze trzy, Kościół obchodził jedynie datę zmartwychwstania Chrystusa. Kościołowi antycznemu wystarczała  sama znajomość faktu narodzin. Natomiast chrześcijanie wywodzący się z kultury hellenistycznej przywiązywali duże znaczenie do daty narodzin.  Stąd miejsce  narodzin Chrystusa od początku było obiektem szczególnego pietyzmu i czci tej części chrześcijan. Dokumentują to liczne przekazy i źródła historyczne. Z polecenia Heleny, matki cesarza Konstantyna, w IV wieku zbudowano nad grotą w której przyszedł na świat przyszły Zbawiciel świata, Bazylikę Narodzin Chrystusa. W kolejnych wiekach doznała ona licznych uszkodzeń i wymagała pilnego remontu. Dokonano go około roku 540 za czasów cesarza Justyniana i od tamtej pory, w prawie niezmienionej bryle architektonicznej przetrwała do dzisiaj. Po jakimś czasie Rzym pozazdrościł sławy Betlejem i też chciał mieć swoją grotę betlejemską. Od VI wieku w Bazylice NMP Większej, w specjalnie do tego celu zbudowanej kaplicy, czczony jest drewniany żłóbek, podobno pochodzący ze stajenki betlejemskiej. Warte odnotowania są także artystyczne prezentacje żłóbka, jakie można spotkać na grobowcach i sarkofagach rzymskich, pochodzących z tego okresu.  Jednakże szerokie rozpowszechnienie idei corocznego „odtwarzania” żłóbka betlejemskiego w kościołach, zawdzięczamy św. Franciszkowi z Asyżu. To on w 1223 roku po raz pierwszy przygotował para teatralną inscenizację wydarzeń w Betlejem.

Czytaj więcej...

Pecunia non olet

 czyli co dalej z Młynem Szancera

Zgoła nie zimowa aura, w jakiej przyszło nam spędzać tegoroczne Święta zachęciła wielu tarnowian do wręcz wiosennych spacerów. Ci, którzy trafili w okolice Wątoku z niejakim zdziwieniem oglądali trwałą, bo już pięcioletnią, ruinę dawnego Młyna Szancera, jako żywo przypominającą plan filmowy jakiegoś horroru... Przypomnijmy, że ten jeden z ostatnich "elementów architektury przemysłowej" naszego regionu został podpalony, co ustaliła ponad wszelką wątpliwość prokuratura, w nocy z 4 na 5 kwietnia 2015 roku i błyskawicznie spłonął. Biegły doliczył się co najmniej pięciu miejsc, w których podłożono ogień. - Posłużyła do tego łatwopalna ciecz, najprawdopodobniej z rodziny ropopochodnych - mówił wówczas Arkadiusz Bara, zastępca prokuratora rejonowego w Tarnowie. Pożar, który wybuchł w noc poprzedzającą Wielkanoc błyskawicznie się rozprzestrzeniał trawiąc całkowicie dach na sąsiadujących ze sobą pomieszczeniach młyna, kaszarni i spichlerza oraz drewniane stropy na kilku kondygnacjach. Stało sie to wkrótce po tym, jak jego właścicielem został Piotr Kudelski, znany tarnowski przedsiębiorca. Po kilkumiesięcznym śledztwie, w  wyniku którego nie udało się ustalić, złapać i osądzić sprawców oraz ich ewentualnych zleceniodawców, sprawę umorzono i wypłacono stosowne odszkodowanie. Po czym zapadła wokół tej zagadkowej sprawy kompletna medialna i administracyjna cisza, o zerowej aktywności właścicieli "obiektu" nie wspominając. I stan taki trwa już 5 lat więc może warto przypomnieć niezwykłą historię Młyna Szancera i publicznie zapytać, co dalej? Tym bardziej, że działka wraz z tym, co ocalało z pożogi, znajduje się blisko historycznego centrum miasta przy ruchliwej ulicy i absolutnie jest jego antyreklamą.  

Czytaj więcej...

Tłusta wigilia

Czyli Sylwester to wigilia Nowego Roku, to dzień poprzedzający Nowy Rok. 31 grudnia to także imieniny Sylwestra; w Kościele katolickim, jako wspomnienie liturgiczne papieża Sylwestra I. Świętowanie końca starego roku i początku nowego, to również okres hucznych zabaw i bali, toastów wznoszonych głównie szampanem, sztucznych ogni i petard. Samo święto pożegnania starego i powitania nowego roku narodziło się dopiero na przełomie XIX i XX wieku. Początkowo obchodzono je tylko w bogatszych warstwach społeczeństwa, stopniowo zwyczaj przedostawał się do życia uboższych ludzi. Na początku XX wieku pojawiły się lokalne zwyczaje przeżywania nocy sylwestrowych. Na przykład w Danii zeskakiwano z krzesła o północy, a w Hiszpanii od 1909 wraz z każdym uderzeniem zegara zjada się jedno winogrono… Jedno jest pewne - 1 stycznia stanowi początek skali czasu, z którym do dziś mamy problemy. Nie tak łatwo ustalić nawet, ile właściwie dni ma rok. Wszystko, co się dzieje, zdarza się gdzieś i kiedyś. Być może wyjątkiem była pierwotna osobliwość, sam Wielki Wybuch, od którego zaczęła się ewolucja Wszechświata, a który jednocześnie zaszedł wszędzie i być może, w pewnym sensie, „poza czasem”. Tym problemem m.in. zajmuje się ksiądz profesor Michał Heller, światowej sławy tarnowski kosmolog i i jego współpracownicy. My jednak, na co dzień, żeby sprawnie działać, musimy regulować zegarki i zrywać kartki z kalendarza oraz określać miejsce pracy i zamieszkania.

Czytaj więcej...

„PAN APOTHEKER”

To najnowsze, kolejne dzieło młodego tarnowskiego filmowca Dawida Szpary. Fabuła tego półgodzinnego filmu oparta została na wojennych wspomnieniach znanego w Tarnowie farmaceuty dr Jerzego Pertkiewicza, który podczas wojny wraz ze swoim ojcem Zygmuntem prowadził w Tarnowie aptekę przy ul. Krakowskiej 34 - opowiada historię młodego Niemca, który ciężko chory w czasie walk, w dzień Wigilii, szuka pomocy u tarnowskiego aptekarza. Stąd też nieprzypadkowa data premiery filmu, która miała miejsce w sobotę 21 grudnia o godz. 19 w Kinie Marzenie, gromadząc znakomite grono gości, a wśród nich  m.in. rodzinę Jerzego Pertkiewicza.  – Ten film to taka próba znalezienia moralnych bodźców emocjonalnych, których dzisiaj szczególnie potrzebujemy, a przekładają się one na język wartości uniwersalnych, który jest coraz trudniejszy dzisiaj. Żyjemy w świecie, który jest pełen różnych podziałów, sporów. Czy potrafimy jako ludzie, w takim wymiarze humanitarnym, po prostu pomagać? To coś miał Pertkiewicz. Myślę, że po filmie każdy będzie mógł sam sobie odpowiedzieć na pytanie, co to było – mówi reżyser filmu, Dawid Szpara. Zdjęcia do filmu kręcone były w Nowym Sączu oraz w Muzeum Marii Ritter w Rzeszowie.  Aby jak najwierniej oddać klimat II Wojny Światowej, zaangażowano grupę rekonstrukcji historycznej.  W tytułowej roli aptekarza Zygmunta Pertkiewicza wystąpił znany aktor tarnowskiego teatru Ireneusz Pastuszak.

Czytaj więcej...

Święta według Sypka

Z życzeniami szybkiego powrotu do zdrowia...

Niezrównanego gawędziarza i popularyzatora historii naszego galicyjskiego miasteczka, ale też wielkiego filantropa i społecznika, historycznego pisarza i animatora kultury. Tym razem lekkim, jak zwykle u tego autora, piórem opisuje na Facebooku około świąteczny Tarnów z pierwszych lat dwudziestego wieku. Przywołuje smaki i zapachy tamtych wigilii z karpiami  księcia Sanguszki ze stawów w Wierzchosławicach w roli głównej, atmosferę bali sylwestrowych w Kasynie Sali Lustrzanej z obowiązującymi wówczas krynolinami wykluczającymi szybki seks… . Wspomina smutne święta z 1915 roku, biedne i głodne, pod zaborami. Przypomina bohaterskie postaci tamtych czasów: Tadeusza Tertila, burmistrza Tarnowa z czasów okupacji rosyjskiej 1914/1915 i Bolesława Łazarskiego. wybitnego matematyka i okultystę, taternika który pierwszy sfotografował Tatry, a także kamieniarza artystę Pawła Musiała, wykonawcę setek pięknych grobowców na Starym Cmentarzu. Mistrz Sypek kończy swoją bożonarodzeniową opowieść w nowo zbudowanym kościele XX Misjonarzy przy ul. Krakowskiej, ówczesną dumę Strusiniaków, gdzie przez całą podstawówkę byłem ministrantem. To tam była najpiękniejsza wówczas szopka w Tarnowie, bogatsza nawet od tej u ojców Bernardynów ale to temat na odrębny artykuł…

Czytaj więcej...

Czas szczególnych znaczeń

Niech tegoroczne święta będą dla Państwa świętami prawdziwego zbliżenia, wzajemnego odpuszczenia win, czasem zadumy, czasem wypoczynku, w którym wszyscy wszystkim ślą życzenia bez obłudy, fałszu i zakłamania. A później niech tak pozostanie na następne lata.

To już dziś. Najdłuższa noc dla katolików „Święta noc  która pokój niesie ludziom wszem”. A poprzedza ją Wigilia, której nazwa pochodzi od łacińskiego słowa "vigilare", to znaczy: czuwanie, stanie na straży, bycie gotowym. A wieńczy ten wyjątkowy, jedyny dzień w roku, uroczysta wieczerza, do której zasiada się o zmroku w gronie najbliższych. To nasze narodowe dzieje sprawiły, że wigilia tak bardzo wpisała się w naszą polską tradycję, jako wieczór prawdziwego zbliżenia, wzajemnego odpuszczania win, czas miłości, wieczór zadumy, wieczór najbardziej uroczysty i wzruszający. To także okazja, by wrócić myślami do naszego dzieciństwa, powspominać zmarłych, oddać się urokowi tej czarownej wigilijnej nocy. Pamiętamy nasze wigilie, ale nie zastanawiamy się, jak mogły one wyglądać w dawno minionych latach i co pozostało z tamtych wigilii do dzisiaj. To dzień szczególnych znaczeń, którego zwieńczeniem jest Pasterka, czyli Msza Bożego Narodzenia odprawiana o północy. To ona dopiero  otwiera oktawę liturgicznych obchodów związanych z tajemnicą Wcielenia, czyli przyjęcia przez Syna Bożego ludzkiej natury i przyjścia na świat.

Czytaj więcej...