czyli
Wojciech z Bagien
Nieopodal trasy z Tarnowa do Kielc, we wsi Oleśnica (gm. Olesno) położonej niedaleko Dąbrowy Tarnowskiej można dostrzec tajemniczą, wysoką na 17 metrów wieżę. Niezwykła budowla jest efektem wysiłków tarnowskiego pasjonata historii Wojciecha Maniaka, zwanego też Wojciechem z Bagien, znanego regionalisty i cenionego miłośnika wieków średnich wspieranego przez utworzony przy Wieżycy Poczet Bagiennych. Znany szeroko w okolicy Grododzierżca, jak sam siebie nazywa, osiadł w miejscu gdzie kiedyś jedną ze swoich siedzib mieli Ligęzowie – sławny i możny ród szlachecki. Szczyt potęgi rodu przypadł na okres XIV i XVI wieku aliści Ligęzowie legitymowali się szlachectwem jeszcze w 1852. I oto teraz udanie kontynuując tamte tradycje Wojciech z Bagien co roku organizuje m.in. Turnieje Rycerskie pod Wieżycą – obecnie odbywa się jubileuszowa X ich edycja. Z rozmachem przygotowana dwudniowa impreza – 5 i 6 lipca jest także znaczącym w lokalnej społeczności upamiętnieniem 1000 lat Polski w Koronie i koronacji Bolesława Chrobrego na króla Polski.
Pierwszy dzień (5 lipca) wypełniły walki rycerskie oraz konkurencje sprawnościowe dla dam, chłopów i oszczepników. W drugim dniu (6 lipca) zaplanowano turniej łuczniczy. Równolegle w trakcie trwania wydarzenia odbywają się różnorodne średniowieczne warsztaty, zabawy dla dzieci i młodzieży. Po raz pierwszy będzie można zobaczyć pokaz lotów ptaków drapieżnych. Oprawę muzyczną zapewnił krakowski zespół „Żmij”. Uczniowie szkoły podstawowej w Oleśnie przedstawią inscenizację koronacji Bolesława Chrobrego.
– Mamy tutaj monarchię. Ja nie jestem królem ani księciem, ale grododzierżcą – to polskie określenie kasztelana – mówi Wojciech Maniak z Bractwa Rycerskiego „Poczet Bagiennych z Wieżycy”. Od lat z pasją prowadzi swoją drużynę, zbudował z prywatnych środków wieżę mieszkalną — Wieżycę czyli warownię niemal jak z XIII w., przy której funkcjonuje Bractwo Poczet Bagiennych z Wieżycy. Tam mieszka wraz z żoną, kiedyś był akustykiem w Tarnowskim teatrze, później w trakcie tzw. transformacji prowadził znaną w mieście firmę nagrań, a teraz organizuje turnieje i pisze sztuki o smokach. A wszystko po to, by przywracać do życia średniowieczną rzeczywistość. To nie tylko pasja ale też sposób na życie!
Panie Wojciechu,jak to się stało,że powstała wieżyca? – dopytywała w przed dzień turniejowych wydarzeń redaktor Marzena Gitler z Glos24.pl – Skąd ten pomysł i jak rozwinęła się pana pasja?
– Kiedy jeszcze mieszkałem w Tarnowie, razem z Ewą Kropiowską i doktorem Krzysztofem Moskalem, próbowaliśmy ratować Zamek Tarnowski, ponieważ to był obiekt mocno zaniedbany i zapomniany. Założyłem nawet stowarzyszenie. Co ciekawe, władze uważały wtedy, że są właścicielem obiektu. Potem się okazało, że wcale nie są… Prawdziwy właściciel odnalazł się w Brazylii. Wtedy wraz z częścią ludzi, którzy rzeczywiście chcieli coś zrobić, odszedłem z tego własnego stowarzyszenia, ponieważ stwierdziłem, że to się będzie ciągnęło latami – i rzeczywiście się ciągnęło, bo to dopiero w zeszłym roku miasto odzyskało zamek, po długich perypetiach. W tym czasie my, z tą grupą zapaleńców, całkowicie z prywatnych środków, powołaliśmy do życia bractwo rycerskie i wybudowaliśmy w Oleśnicy budynek, który jest próbą repliki obiektu w Gorzycach, tutaj po sąsiedzku naszej lokalizacji. Nie przeprowadzono tam gruntownych badań archeologicznych, tylko wyszło to podczas budowy drogi i z odkrywek powierzchniowych. Natomiast wiadomo, że tam taki obiekt stał. Ponieważ tamte badania są niedokończone, oparliśmy się na podobnej budowli, którą ta sama rodzina w tym samym czasie wybudowała pod Nowym Wiśniczem i która jest bardzo dobrze zbadana. Skopiowaliśmy rozmiary fundamentu wieży, rozmiar majdanu, przekrój wałów – wszystko zostało odtworzone.
Kto w ogóle tworzy to bractwo? Czy jest jakaś stała ekipa?
– Bractwo obrosło ludźmi pomalutku. Z okolic jest tylko kilka osób. Natomiast cała reszta to głównie Bochnia i Kraków. Bochnia – bo moja rodzina się wywodzi z Bochni i nawiązaliśmy kontakt z osobami, które interesują się historią, ale nie przynależały do żadnej grupy. Mamy więc dość spory pododdział bocheński. Łącznie nas jest około 20 osób, przy czym aktywnych jest kilkanaście. Najmłodsza osoba (dziecko naszych rekonstruktorów) ma 2 lata, a najstarszy jestem ja. Mamy tutaj monarchię. Ja nie jestem królem ani księciem, ale grododzierżcą – to polskie określenie kasztelana.
Czy specjalizujecie się w określonych rzemiosłach średniowiecznych, czy dostosowujecie się do potrzeb?
– Realizujemy dwa projekty. Jeden to projekt zakonny. Odtwarzamy zakon św. Franciszka z początku istnienia, czyli z czasów jego założyciela. Żartuję, że robimy to, żeby nam się w głowie nie poprzewracało, bo odtwarzamy też dwór: jest możnowładca z damami, sługami i wojskiem oczywiście. Mamy też skrybę. To nasza koleżanka, która jest dziennikarką. Co ciekawe, odtwarza rolę męską, bo oczywiście skrybą mógł zostać tylko mężczyzna. Warto jednak wspomnieć, że w czasach średniowiecza kobiety, które chciały sięgnąć po wiedzę, niejednokrotnie chadzały w strojach męskich i realizowały swoje potrzeby intelektualne. Osoby te mają przydzielone role, w zależności od swoich umiejętności, i mają odpowiednie stroje. Są momenty, kiedy zamieniamy się właśnie w zakon i przywdziewamy habity. Ja siłą rzeczy zostaję tym razem generałem zakonu – tak z przyzwyczajenia, żeby rządzić interesem. Mamy też w naszych szeregach wojskowego, zawodowego spadochroniarza spod Bochni, który ma też odpowiednią posturę i jest tzw. rycerzem ciężkozbrojnym – i najbardziej u nas walecznym.
Jak przygotowujecie się do turniejów i bitew? Trenujecie jak sportowcy?
– Tak, bardzo dużo trenujemy. Są to treningi zamknięte, otwarte. Zapraszamy też inne bractwa. Żeby zrobić pokaz, to wymaga wielu, wielu ćwiczeń. Nie da się celnie strzelać z łuku, nie strzelając godzinami przez wiele dni. I nie da się walczyć skutecznie, nie machając godzinami mieczem. W tej chwili mamy dwójkę bardzo aktywnych członków, którzy trenują łucznictwo, ale oczywiście udzielają się też u nas. To ojciec i córka, która – mimo że ma 16 lat – staje na podium w kategorii dorosłych. Staramy się zapraszać do nas inne grupy, które nie mają możliwości trenować zdobywania zamku, tak jak jest to możliwe właśnie u nas, w Wieżycy, bo jednak trening na zamku bardziej pobudza wyobraźnię.
Jak będzie wyglądał najbliższy turniej?
– Tak jak co roku, choć niestety nie tak, jak bym chciał, bo pomysłów mi nie brakuje. Pieniędzy jak zwykle jest na niego za mało. Sięgając po środki dofinansowania z Urzędu Marszałkowskiego, dostajemy jedną trzecią minimalnego budżetu, a przecież nie możemy wszystkiego zrobić sami. Musimy coś kupić, coś zamówić. Pomocą są też lokalni sponsorzy, ale my mieszkamy na wiosce pod małym miastem, więc szału nie ma. Zwykle kończy się tak, że mamy połowę budżetu i musimy wykombinować, z czegoś zrezygnować.
Działamy już osiemnasty rok. W międzyczasie dogadaliśmy się w Starostwie Dąbrowskim, które użycza nam osobowości prawnej dzięki współpracy ze Stowarzyszeniem Samorządów Powiatu Dąbrowskiego i dzięki temu pozyskujemy jakieś środki od marszałka. Natomiast zawsze miałem ambicję, że zrobimy tu obiekt prospołeczny i też chciałem, żeby zaangażowali się okoliczni mieszkańcy. Niestety, rokrocznie, jak się zbliża turniej, piszemy na lokalnych portalach wsi i gminy, że można nam pomóc – zapłacić jakąś fakturę, przyjść i pomóc fizycznie… I jest zero odzewu – kompletne zero. Co roku. To zniechęcające.
Sam nie wiem, czy będę robił ten turniej, bo mam wrażenie, że to mija się z celem. Nikt nie chce pomóc, ale potem przychodzi dziki tłum. Są niesamowite ilości ciekawskich ludzi i dzieciaków. I tylko te dzieciaki mnie zachęcają do tego, żeby prowadzić jakieś imprezy otwarte, bo one się rzeczywiście bawią. Mamy nawet takie fajne sytuacje, gdzie dzieciaki chcą przyjechać grupą szkolną, mimo że rok szkolny się skończył, i znajdują się nauczyciele – to jest w ogóle unikat – którzy chcą w wakacje pojechać z dziećmi na taką imprezę. To jest już cud prawdziwy. I to mnie tylko trzyma, żeby robić takie otwarte imprezy.
Wróćmy do samego turnieju. Co tak naprawdę zobaczą ludzie, którzy przyjadą?
– Będą walki rycerskie – i to spore, bo zapisało się na turniej 20 ciężkozbrojnych, więc na pewno będą bardzo długie pojedynki. To taka sztandarowa konkurencja, gdzie walczą ciężkozbrojni, czyli ci najbardziej opancerzeni rekonstruktorzy – w pełnych hełmach, czyli takich wielkich „garnkach” na głowach, i w kolczugach, bo to nie jest epoka grunwaldzka, więc walczyło się jeszcze tylko w kolczugach w XIII w. Potem będą potyczki lekkozbrojnych, czyli rycerzy już bez kolczug, tylko w przeszywanicach i hełmach bardziej otwartych. Będą potyczki grupowe. Będzie też rzut oszczepem. Też fajna konkurencja – bardzo trudna, naprawdę. Rzucić oszczepem, żeby się w ogóle wbił, to jest sztuka. A żeby się wbił tam, gdzie chcemy, to już mistrzostwo – i ćwiczy się to latami.
Oprócz naszego bractwa, Poczet Bagiennych z Wieżycy, współorganizatorem jest od lat Bractwo Rycerskie Ziemi Mieleckiej – Joannici. Od ponad dziesięciu lat do nas przyjeżdżają i bardzo nam pomagają. Oni właśnie robią ten turniej oszczepniczy i będą też animować warsztaty dla dzieci, które będą odbywały się równolegle z pokazami. Czyli jak się komuś znudzi patrzenie, jak my się okładamy po łbach, to można sobie pójść na taką sąsiednią polankę, gdzie cały czas są instruktorzy i pokazują, jak walczyć bezpiecznie, dając dzieciom takie piankowe miecze, żeby sobie dzieciaki nie wyrywały kijów z krzaków i nie okładały się tymi kijami, bo nie o to chodzi, tylko żeby się pobawić i czegoś nauczyć. Będzie też można sobie postrzelać z łuku.
Oczywiście będzie bieg dam. To jest konkurencja sprawnościowa dla naszych przepięknych kobiet. Trzeba przy tym robić różne dziwne rzeczy. Między innymi jest rozgrywany rzut mokrymi gaciami. Ja to wymyśliłem i rozeszło się już po całym kraju. Trzeba nimi rzucić z pewnej odległości na sznurek, tak żeby zawisły – i okazuje się, że to wcale nie jest takie proste. Są nawet różne techniki – że trzeba je na przykład bardziej namoczyć, czy rzucać z pół obrotu i tak dalej. Więc to dość zabawne i krąży to gdzieś po kraju – na innych podobnych turniejach.
Co jeszcze wydarzy się podczas turnieju?
– W drugim dniu będzie turniej łuczniczy – tam już nie będzie można sobie postrzelać, tylko popatrzeć. W niedzielę będą się popisywać nasi łucznicy. Mamy tam różne cele 3D – zwierzaki i ptaki w naturalnych rozmiarach, które będą sobie siedzieć w krzaczkach i trzeba je „upolować”. Oczywiście nikogo nie zabijamy – polujemy na sztuczne zwierzęta.
Będą też klasyczne tarcze do strzelania. Ponieważ w tym roku świętujemy tysiąclecie koronacji Polski, będziemy mieli jako cel powiększony denar Bolesława Chrobrego, więc będzie takie piękne nawiązanie do tego wydarzenia. Oczywiście w pierwszy dzień będzie też okolicznościowa inscenizacja. Dzieci z naszej szkoły w Oleśnie, pod moją reżyserską opieką, będą pokazywać, jak doszło do koronacji i jak się to wydarzyło. Nie będzie to rekonstrukcja historyczna, bo my nie jesteśmy rekonstruktorami XI w., więc nie mamy odpowiednich strojów z epoki. Będzie to taka inscenizacja „na miarę pojemności szkolnej szafy z rekwizytami”, ale pokażemy, jak było – nie tak, że przyszedł Chrobry i dali mu koronę, tylko krok po kroku, jak do tego doszło.
Warto wspomnieć, że w tym roku przypada także 730. rocznica koronacji XIII-wiecznej, bo tych koronacji wbrew pozorom nie było wiele na początku. Po Chrobrym była jeszcze jedna koronacja pod koniec XI wieku, a potem dopiero w XIII. To nie było takie proste – trzeba było mieć zgodę cesarza, zgodę papieża, którzy oceniali, czy książę nadaje się na króla. Taką zgodę uzyskał Przemysł II, który koronował się w 1295 r. – a to właśnie „nasza” epoka. Wtedy zresztą było w Polsce rozbicie dzielnicowe, więc był to ważny akt polityczny. Zresztą posiedział na tronie tylko dwa lata, bo przyszedł Wacław II z Czech i go pogonił. Ciekawostką jest to, że Przemysł II, gdy się koronował, jako pierwszy użył tzw. pieczęci majestatycznej – pieczęci państwowej z wizerunkiem orła. To właśnie wtedy po raz pierwszy orzeł pojawił się u nas w godle. To piękna sprawa i o tym trzeba pamiętać.
W tym roku pojawi się też dodatkowa atrakcja.
– Tak, będzie ciekawostka. Odwiedzający nas będą mogli cały dzień oglądać ptaki drapieżne, a pod koniec pokazów odbędzie się pokaz ich lotów. Co roku jest też koncert zespołu, który gra muzykę albo średniowieczną stricte, albo zbliżoną do naszych czasów. Mieliśmy nawet kiedyś zespół, który rzeczywiście grał XIII-wieczne utwory. W tym roku, ze względu na rocznicę koronacji Chrobrego, chcieliśmy, żeby to było coś, co sięga trochę głębiej w historię. Będzie to zespół Żmij, który spotkaliśmy w ubiegłym roku podczas naszych występów w Barbakanie. Oni w ogóle nas znają prywatnie, cały czas utrzymujemy kontakt i sami się do nas zgłosili. Grają utwory na motywach słowiańskich – to prawdziwi bardowie.
A co z noclegiem? Wiem, że turniejowi towarzyszy wyjątkowa atmosfera – takie średniowieczne miasteczko.
– Przyjeżdża do nas około 100 osób i one śpią w namiotach. To takie gigantyczne pole namiotowe – mamy wytyczony hektar powierzchni. Jest tam prawdziwe obozowisko i to też fajna sprawa dla turystów, bo mogą zobaczyć, jak się żyje w takim obozie. Śmiejemy się, że tak jak jest glamping, to u nas jest obozing. Przyjeżdża się z garami, kratami, na których się pichci różne potrawy. My kupujemy półprodukty, a uczestnicy turnieju już sami robią sobie jakieś jedzenie. Mamy jedynie catering na biesiadę, bo po całym dniu pokazów już nie bardzo się nadajemy, żeby sobie coś tam jeszcze upichcić na wieczór.
Atrakcją samą w sobie jest też Wieżyca.
– Tak, choć nie jest duża – ma tylko 7,5 na 7,5 m – to jest całkiem wysoka, ma ponad 17 m. W czasie turnieju śpią w niej tylko członkowie bractwa i nie ma dostępu dla turystów, bo przechowujemy w niej cenne rzeczy uczestników turnieju. Niestety, zawsze zdarzają się tacy turyści, którzy chcą wyjść „z pamiątką” z imprezy. A przecież turniej robimy bezpłatnie. Natomiast żeby ją zobaczyć w środku, można skorzystać z naszej oferty – na przykład zamówić sobie pokaz tortur w wieży, w lochach. Robimy też wykłady o historii architektury, na podstawie tego, co odtworzyliśmy – przy oprowadzaniu po całym budynku.
Przez te ostatnie lata przyjeżdża do Was wiele grup. Oprócz tego, że pokazujecie historię i świetnie się przy tym bawicie, Wasza aktywność ma także walor edukacyjny.
– My jesteśmy w ogóle takim ewenementem w kraju, ponieważ w zasadzie nie ma takiego obiektu murowanego. Są tylko drewniane, prywatne obiekty, przy których działają jakieś grupy. Natomiast nie ma obiektu o takim rozmachu, w którym ludzie mieszkają całodobowo. Nasz budynek jest też w pełni urządzony we wnętrzu, tak jakby funkcjonował w czasach średniowiecza. Jest to ciekawostka zarówno dla dzieciaków, jak i dla grup rekonstruktorskich, bo jesteśmy wzorem, jak daleko to może zajść. Rzeczywiście, przyjeżdżają grupy do nas.
Co ciekawe, zaczęło ostatnio przyjeżdżać bardzo dużo grup z okolicy, bo podrożała komunikacja i wszyscy rozglądają się za czymś, co jest blisko.
A zaczęło się od tego, że popełniłem bajkę o smoku. Nawet nie było o smoku wawelskim, tylko sobie taki – o smoczku Żarłoczku i rycerzu Kubusiu. I gdzieś tam muzeum się dowiedziało, że u nas coś takiego się grywa z powodzeniem – w szkołach czy u siebie. Dostaliśmy pytanie, czy to by mogło być o smoku wawelskim, wiedząc, że ja jestem autorem sztuki – i tak powstał cały cykl, który od nowa opowiada historię smoka wawelskiego według wiedzy zdobytej na podstawie istniejących legend, ale również pomysłów własnych i współczesności, bo próbujemy tego smoka zostawić w realiach. I to jest zabawne i świetnie się sprzedaje.
Smok wyczynia w tych spektaklach różne rzeczy. Jesteśmy przy siódmej części, gdyż muzeum bardzo prosi, żebym pisał na zadany temat nową sztukę. Teraz będziemy smoka żenić. Najwyższy czas, bo już tak długo był samotny. 19 lipca będzie premiera najnowszego spektaklu o smoku wawelskim w Barbakanie – wewnątrz Barbakanu. Zapraszam.
Za: Glos24.pl Marzena Gitler
Zdjęcia:
Fb. Bractwo Rycerskie „Poczet Bagiennych z Wieżycy”
Ryszard Zaprzałka
