czyli udane połączenie tradycji z nowoczesnością
W piątek 17 grudnia o godzinie 12.30, w obecności Biskupa Tarnowskiego i przedstawicieli władz samorządowych odbyło się uroczyste otwarcie i poświęcenie zrewitalizowanego w wyniku trwającego ponad 6 lat generalnego remontu Oratorium Św. Filipa Neri, będącego częścią klasztoru XX Filipinów przy ulicy Legionów. To tam był ministrantem m.in. obecny prezydent Tarnowa Roman Ciepiela, o czym wspomniał w swoim wystąpieniu. Ta dobrze znana, szczególnie starszym tarnowianom, budowla odremontowana za ponad 8 mln złotych, prezentuje się obecnie niczym obiekt z XXI wieku. W wyniku szeroko zakrojonych prac powstała multimedialna sala konferencyjna, nowoczesna antresola i zaplecze sanitarne. Część budynku została przeszklona. W planach są m.in. bezpłatne warsztaty związane z ekologią, robotyką, fotografią, teatrem, tańcem. Już teraz odbywają się tu próby chórów i zespołów muzycznych, jeden z nich, SunDay Quartet wystąpił podczas otwarcia oratorium. W tym nowoczesnym centrum kultury znajdzie się również miejsce na szeroko pojętą ewangelizację. Podczas otwarcia placówki biskup tarnowski Andrzej Jeż podkreślał, że oratoria dla filipinów były zawsze ważnym narzędziem ewangelizacji. – oratoria od kilkuset lat były dla księży filipinów miejscem ewangelizowania przez kulturę, stanowiąc zawsze dla Kościoła ważne źródło przekazu.
A wszystko zaczęło się blisko pięćset lat temu, kiedy to papież Grzegorz XIII, bullą „Copiosus in misericordia” z 15 lipca 1575, przydzielił „Filipowi Neri Kapłanowi Florenckiemu, i Prepozytowi kilku kapłanów i kleryków” kościół parafialny S. Maria in Vallicella, oraz równocześnie erygował „w wyżej wymienionym kościele Kongregację Kapłanów i kleryków świeckich, która ma się nazywać Kongregacją Oratorium”, dając nakaz „tejże Kongregacji oraz jej Rektorowi i jej Kapłanom sformułowania Statutów i rozsądnych regulaminów, sprawiedliwych i nie przeciwnych Świętym Kanonom oraz rozporządzeniom Soboru Trydenckiego, z możliwością, po ich sformułowaniu, reformowania ich, wytyczania ich zakresu i zmieniania ich oraz tworzenia nowych, według potrzeb i okoliczności, które to Statuty, kiedy zostaną zatwierdzone przez Stolicę Świętą, muszą być przez poszczególnych członków w nienaruszalny sposób przestrzegane, i będą mogły być przestrzegane w sposób wolny i zgodnie z prawem.
W Tarnowie filipini rozpoczęli szeroko zakrojoną działalność chrytatywno-opiekuńczą dopiero pod koniec XIX w. Szczególnym jej wyrazem było „Towarzystwo opieki nad terminatorami”, czyli rodzaj świetlicy dla chłopców uczących się (terminujących) rzemiosła. Towarzystwo zapewniało chłopcom ciekawe zajęcia w weekendy, a także uczyło oszczędności i życiowej zaradności. Służyła temu, założona przez filipinów kasa oszczędności, w której chłopcy mogli gromadzić swoje niewielkie fundusze wykupując odpowiednie znaczki kasy i wklejając je do swoich książeczek oszczędnościowych.
Dla działalności Towarzystwa, na początku XX w. postanowiono przeznaczyć salę-kaplicę, która została przebudowana z jednopiętrowego i podpiwniczonego budynku znajdującego się między pierwszym klasztorem (dziś ul. Piłsudskiego 5), a Kościołem. Decyzję tę podjęto równolegle z podjęciem budowy nowego klasztoru, na zakupionej od pani Holzapfel de Taälmy działce, znajdującej się po północnej stronie kościoła (dziś ul. Piłsudskiego 9). Kronika Kongregacyjna tak relacjonuje decyzję o podjęciu powyższych zamiarów:
16 maja 1902 roku ks. Preibisz obchodził pięćdziesięciolecie kapłaństwa. W tym czasie wyłoniła się myśl budowy nowego klasztoru. W 1901 r. ks. Preibisz otrzymał pozwolenie Ojca Świętego, a w 1903 od Bpa Wałęgi na sprzedaż starego domu i kupno nowego. Stary dom sprzedano Radzie Powiatowej. Wybudowano obecny klasztor wg. planu inż. Janusza Rypuszeńskiego, połączono go szklanym korytarzem z kościołem, po uprzednim dostawieniu obecnej zakrystii. We wrześniu 1904 wszyscy księża zamieszkali w nowym domu. Budowę zaczęto w 1903 r. Z dawnej zakrystii urządzono kaplicę M. Boskiej z Lourdes. Figurę i ołtarz z całym urządzeniem zakupiono w Monachium u Mayera. 29 grudnia 1904 roku umarł ks. Dr Jan Łukowski. Z części dawnego domu urządzono Oratorium obecne. 27 września 1907 r. umarł ks. Preibisz mając 80 lat. On uratował Kongregację w Polsce – jak wyraża się dawny kronikarz. Po nim zostało tylko 2 księży mających dziesięciolecie w Kongregacji. Przełożonym został Ks. Królikowski. Za jego czasów zaprowadzono światło elektryczne w kościele i w klasztorze. Był to rok 1910 i odmalowano kościół w 1912 r. (…) Od 1905 r. prowadzone były oratoria, a ustały z chwilą wybuchu wojny.
Niestety, dzisiaj nie dysponujemy żadnym opisem prowadzonych tam prac budowlanych.
Odnalezione pismo w Archiwum Miejskim w Tarnowie, z dnia 6 czerwca 1906 roku, pozwala stwierdzić, że prace nad przygotowaniem sali-kaplicy Oratorium rozpoczęto w tym właśnie roku. Do pisemnej prośby został dołączony projekt przebudowy budynku wykonany przez inż. Augustyna Tarkowskiego. Z przygotowanego planu wynika, że wcześniej znajdował się tam dom mieszkalny parterowy z podpiwniczeniem. Zagadką pozostaje, czy strop i ściany w piwnicy zostały rozebrane podczas budowy, czy też znajdują się do dzisiaj pod Oratorium.
Nowy budynek miał być przestronną salą z czterema podłużnymi oknami sklepionymi łukami. Wewnątrz przewidziano niewielki balkon – emporę, na który wiodły kręcone schody. Od strony wschodniej zaprojektowano przybudówkę, w której miały znaleźć się: korytarz, zakrystia i lamus (schowek).
Budowa trwała ponad rok i została zakończona 17 września 1907 roku, kiedy do Magistratu Tarnowskiego wysłano pismo z prośbą o pozwolenie na użytkowanie nowej kaplicy – Oratorium.
Niewiele wiadomo na temat wystroju budynku Oratorium z 1907 roku. Prawdopodobnie była to sala spełniająca funkcję kaplicy, z ołtarzem umieszczonym na ścianie południowej (granicznej z budynkiem Rady Powiatowej) oraz niewielkim chórem drewnianym po stronie północnej.
Oratorium od razu rozpoczęło spełniać funkcję pomieszczenia dla różnych zebrań, spotkań, rekolekcji, prelekcji, a także sprawowania Mszy świętej.
Zaledwie pół roku po inauguracji działalności Opieki nad Terminatorami, w nowym budynku Oratorium, przystąpiono do jego przebudowy. W dniu 11 czerwca 1908 roku, ks. Bogusław Królikowski COr, kolejny przełożony Kongregacji, wnosi do Magistratu prośbę o przebudowę korytarza Oratorium (od strony wschodniej) na absydę, w której zostanie umieszczony ołtarz. Odpowiedź z Magistratu przychodzi 19 czerwca 1908 roku. Zostaje wyrażona zgoda na wykonanie prezbiterium według załączonego planu, wykonanego dnia 2 czerwca 1908 roku przez architekta inż. Augustyna Tarkowskiego z Tarnowa. Projekt budowlany zakładał przebudowę dotychczasowych pomieszczeń od strony wschodniej: korytarza, zakrystii i lamusa. Po środku tych pomieszczeń, w miejscu dotychczasowej zakrystii miano dobudować prezbiterium zakończone sklepieniem, oddzielone od reszty sali żelazną żaluzją.
Wybuch II Wojny Światowej zatrzymuje wszelką działalność w budynku Oratorium. Wiadomo tylko z relacji najstarszego księdza kongregacji, że w tym czasie, w sali był przechowywany księgozbiór biblioteki seminaryjnej.
Lata powojenne, to przede wszystkim czas organizowania katechezy przy parafiach. Wobec braku odpowiedniego zaplecza w parafii katedralnej, w roku 1948 „odnowiono Oratorium kosztem 105.000 zł i wydzierżawiono na 5 lat parafii katedralnej. Katedra pokryła koszty remontu.”
Po tym okresie rozpoczyna się intensywne wykorzystanie Oratorium jako sali teatralnej. Pierwsze koło teatralne zakładają nowoprzybyli do Tarnowa księża Olgierd Kokociński COr i Mieczysław Stebart COr. Działalność tego typu, była tym bardziej pożądana, że w tym czasie nie działał teatr miejski. Na „deskach” Oratorium występował zespół teatralny kleryków z seminarium diecezjalnego, jak również różne teatry amatorskie.
W budynku Oratorium w latach 80-tych i 90-tych odbywały się różne przedstawienia, jasełka wieczory poezji. Często również wynajmowano budynek dla rożnych przyjezdnych teatrów i inicjatyw teatralnych. Jednocześnie zaniechano jakichkolwiek remontów, przez co budynek popadał w coraz większe zniszczenie. Z powodu awarii ogrzewania pod koniec lat 90-tych, sala Oratorium była używana sporadycznie, jedynie w okresie letnim. Od kilku lat była zamknięta z powodu postępującego zniszczenia budynku.
Dopiero w roku 2018, dzięki uzyskaniu dotacji z Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2014 – 2020 udało się rozpocząć rewitalizację i rozbudowę tego unikalnego w Tarnowie obiektu.
Za – Ks. Mateusz Kiwior COr
zdjęcia Artur Gawle (www.tarnow.pl) oraz materiały archiwalne xx.filipinów.
Ryszard Zaprzałka
