W poniedziałek, 29 listopada o godz 13, w Tarnowie zostało uroczyście otwarte Regionalne Centrum Edukacji o Pamięci. Placówka ta to nowy oddział Muzeum Okręgowego w Tarnowie, który powstał na gruncie dawnej Izby Pamięci Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej przy ulicy Mościckiego 29. Budynek Centrum znajduje się na terenie dawnych koszar (tzw. koszar dolnych), w których w okresie międzywojennym stacjonował 16 Pułk Piechoty Wojska Polskiego. Pomysłodawcą i faktycznym twórcą placówki jest gen. bryg. Zdzisław Baszak – żołnierz 16 Pułku Piechoty, uczestnik walk pod Pszczyną, aktywnie zaangażowany w działalność konspiracyjną w ramach Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej, po wojnie aresztowany i więziony przez komunistów, organizator tarnowskich struktur Światowego Związku Żołnierzy AK. On tez był gościem honorowym otwarcia nowego oddziału MO – To dla nas bardzo ważne, aby taka postać, bohater tych czasów, o których będzie opowiadało to muzeum, uczestniczyła w tej uroczystości otwarcia. W ten sposób chcemy oddać szacunek i uznanie za jego działalność w czasie wojny, ale też za jego późniejsze inicjatywy poświęcone pamięci o czasach II wojny światowej – podkreślał Kazimierz Kurczab, dyrektor Muzeum Okręgowego w Tarnowie.
Modernizacja budynku i jego adaptacja na Regionalne Centrum Edukacji o Pamięci trwała ponad dwa lata i pochłonęła prawie 3,5 mln zł, z czego 1,8 mln zł to wkład samorządu województwa, a 1,3 mln zł. unijne dofinansowanie.
Głównym zadaniem Oddziału jest przywracanie i przekazywanie pamięci historycznej, tłumaczenie trudnych i skomplikowanych meandrów polskiej przeszłości. Podstawę do działalności edukacyjnej i popularyzacyjnej instytucji stanowi stała ekspozycja muzealna poświęcona ważnym, przede wszystkim dla Tarnowa i regionu, aspektom związanym z II wojną światową. Przypomina ona historię, tradycję i wysiłek bojowy dwóch „tarnowskich” pułków: 16 Pułku Piechoty oraz 5 Pułku Strzelców Konnych. Unaocznia okrucieństwa września 1939 roku oraz późniejszej niemieckiej okupacji Tarnowa i regionu. Ukazuje warunki życia, a także przybliża bohaterskie postawy mieszkańców stawiających czoła nieprzyjacielowi. Odwołuje się do istniejących struktur oraz prowadzonych form działalności konspiracyjnej. Przywołuje życiorysy ważnych postaci oraz wydarzenia rozgrywające się w tym czasie w okolicy, m.in. pierwszy masowy transport Polaków do KL Auschwitz, operację III Most, w wyniku której na Zachód udało się dostarczyć elementy tajnej broni Hitlera – rakiety V2, czy bitwę na Jamnej, największą w tej części Polski w trakcie akcji „Burza”. Prezentowane treści uzupełniają liczne obiekty pochodzące ze zbiorów Działów Historii oraz Sztuki tarnowskiego Muzeum, w tym: przykłady umundurowania, uzbrojenia, fotografie, dokumenty oraz inne, często unikatowe, pamiątki z okresu II wojny światowej.
Oferta Centrum skierowana jest przede wszystkim do dzieci i młodzieży szkół podstawowych i ponadpodstawowych. Składają się na nią specjalnie przygotowane propozycje lekcji muzealnych, w trakcie których uczestnicy zetkną się z przeszłością oraz poznają interesujące fakty. Regionalne Centrum Edukacji o Pamięci ma być również punktem spotkań ze świadkami historii, badaczami, autorami publikacji, przestrzeń realizacji wydarzeń kulturalnych, miejsce, gdzie historia jest wciąż żywa, i w którym wciąż odkrywa się ją na nowo.
– Proces tworzenia tej placówki trwał bardzo długo. Myśmy jako Światowy Związek Żołnierzy AK swoją siedzibę w tym miejscu uzyskali w 1995 roku. Pan pułkownik Baszak, jako prezes okręgu uzyskał od wojewody te budynki. Tu tworzyliśmy nasze biuro zarządu, ale też tworzyła się Izba Pamięci, która była przeniesiona z Dąbrowy Tarnowskiej. To trwało przez wiele lat. Nasze związki z muzeum zaczęły się od roku 2006, ponieważ myśmy wiedzieli, że jako stowarzyszenie nie jesteśmy w stanie utrzymać tego obiektu, tym bardziej że jego stan techniczny nie był zadowalający. Wtedy rozpoczęliśmy rozmowy z ówczesną dyrekcją, panem Adamem Bartoszem o przejęciu tego budynku pod opiekę muzeum, trwało to lat kilka a finał był w roku 2012, kiedy to właścicielem obiektu stało się województwo małopolskie i Muzeum Okręgowe w Tarnowie. Kilka lat trwało też zdobywanie środków na remont. Proces był więc długi, ale właśnie szczęśliwie nam się kończy, uroczystym otwarciem muzeum – mówi Ryszard Żądło, prezes Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej Okręg Tarnów.
Placówka będzie prezentować stałą ekspozycję poświęconą ważnym, przede wszystkim dla Tarnowa i regionu, aspektom związanym z II wojną światową. Głównym celem oddziału ma być jednak przede wszystkim edukacja historyczna dzieci i młodzieży. – Nacisk zdecydowanie będzie padał na edukację, która, mam nadzieję, będzie atrakcyjna dla szkół podstawowych i ponadpodstawowych, ponieważ będzie to edukacja oparta nie na czystej wiedzy książkowej, ale na kontakcie z eksponatami i – miejmy nadzieję – także ze świadkami historii – zapowiada Agnieszka Grela, kierownik oddziału.
Jak podkreśla Ryszard Żądło, trzon stałej ekspozycji stanowi około 50 eksponatów przekazanych ze zbiorów Światowego Związku Żołnierzy AK. Wśród nich znajduje się m.in. zgromadzona przez gen. Baszaka kolekcja broni.
Są to pistolety maszynowe STEN, pistolety TT, potocznie zwane „tetetkami”, karabiny Mosin, ale też rusznica przeciwpancerna i moździerz. Będzie można również obejrzeć oryginalny mundur generała Odrowąża-Zawadzkiego i kurtkę wojskową Zbigniewa Baszaka, brata generała.
– Oczywiście to wszystko będzie wzbogacone o nowoczesną technikę muzealną, czyli o multimedia, o prezentacje, wspomnienia świadków historii. Ważne jest też to, że ten oddział nie będzie mówił stricte o Polskim Państwie Podziemnym, że wspomni również o garnizonie Tarnów, czyli o dwóch pułkach – o 16 Pułku Piechoty i 5 Pułku Strzelców Konnych, bo to oni później tworzyli zręby konspiracji. Przypomnę, generał Baszak, żołnierz 16 pułku stąd wychodził, z tych koszar dolnych na wojnę obronną pod Pszczynę i potem na cały szlak bojowy, więc tej symboliki tego miejsca jest naprawdę bardzo wiele – zaznacza Żądło.
Przez pierwszy tydzień od oficjalnego otwarcia, od wtorku i do niedzieli, 5 grudnia, muzeum będzie dostępne dla zwiedzających bezpłatnie.
Ryszard Zaprzałka
Zdjęcia – T. Schenk
