Tak było. To nie fejk nius ale fakt historyczny. Otóż, jesienią 1920 roku w naszym galicyjskim miasteczku rezydowała ponad dwutysięczna armia urzędników i członków rządu oraz deputowanych Ukraińskiej Rady Republiki. Większość instytucji rozlokowano w Hotelu Bristol przy ul. Krakowskiej, siedzibą Ministerstwa Spraw Zagranicznych stał się Hotel Soldingera przy ul. Goldhammera. W Tarnowie powstały regulacje ustaw przyjętych jesienią 1920 roku, a także dwa projekty konstytucji URL W Tarnowie, działały Ukraiński Związek Kobiet, Chór, był nawet Ukraiński Uniwersytet Narodowy. A jeszcze niedawno działał w Tarnowie konsulat Ukrainy.
Warto o tym pamiętać, szczególnie w obecnej konfiguracji geopolitycznej i w kontekście rosnącej w siłę diaspory ukraińskiej w Polsce. Na razie tylko ekonomicznej… Aliści, nie można przymykać oczu na celowo politycznie celebrowany na Ukrainie Zachodniej kult Stefana Bandery, sztandarowego patrona pogrobowców UPA, paramilitarnej organizacji zdecydowanie wrogiej Polsce. Rząd Warszawski zdaje się tego programowo nie zauważać ale to fala wznosząca…
Zakończenie I wojny światowej w niczym nie uspokoiło wojennej gorączki na terenach wschodnich Europy. Powstałe przy znacznej pomocy Austrii i Niemiec państwo ukraińskie nie nadążyło za eskalacją, wybuchających raz za razem, nowych lokalnych wojen i pod naporem armii bolszewickiej upadło. W grudniu 1918 roku Symon Petlura i Wołodymyr Winnyczenko, przy wsparciu Strzelców Siczowych, przeprowadzili zamach wojskowy i proklamowali na powrót Ukraińską Republikę Ludową. W odpowiedzi bolszewicy w listopadzie utworzyli w Moskwie Tymczasowy Robotniczo – Chłopski Rząd Ukrainy, a podległe mu oddziały wojskowe ponownie wkroczyły na terytorium URL. Rozpoczęła się druga wojna ukraińsko-bolszewicka. Ponieważ noty protestacyjne rządu ukraińskiego pozostały bez odpowiedzi, 16 stycznia 1919 roku Ukraina oficjalnie wypowiedziała wojnę Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republice Radzieckiej. W wyniku nieudolności rządów Winnyczenki – zajęcia w lutym 1919 roku przez bolszewików Kijowa – władzę nad URL przejął dotychczasowy głównodowodzący armią ukraińską Symon Petlura.
Symon Wasylowycz Petlura urodził się 22 maja 1879 roku w Połtawie, zmarł zamordowany 25 maja 1926 roku w Paryżu. Ukraiński polityk, naczelny dowódca wojsk URL, pisarz, dziennikarz, oraz publicysta. Prezydent Ukraińskiej Republiki Ludowej w latach 1919-1926. Od 1917 roku związany z organizacjami, dążącymi do budowy niepodległego państwa ukraińskiego, dowodził Hajdamackim Koszem Słobodzkiej Ukrainy. Od 13 lutego 1919 roku – po odsunięciu Wynnyczenki – do 10 listopada 1920 był prezesem Dyrektoriatu Ukraińskiej Republiki Ludowej.
W wyniku przeważających sił bolszewickich Petlura wycofał armię na tereny Wołynia i ostatecznie umiejscowił swój sztab w Kamieńcu Podolskim. W tym czasie Zachodnia Ukraina była polem wielkiej wojny. Ścierało się tam kilka armii i każdy walczył z każdym – Armia Denikina, oddziały anarchistycznego Batki Machny, siły zbrojne Ukrainy, wojska bolszewickie i polskie. Przegrani rozpierzchali się po lasach i tworzyli bandy rabusiów, a zwycięzcy mordowali ludność miejscową. Tereny owe nie bez przyczyny zostały nazwane „Trójkątem śmierci”, a najtragiczniejsze były organizowane bezkarnie pogromy żydowskie, w których zabito około 100 tysięcy ludzi. W czasie gdy bolszewicka Rosja, ponad Polską, podawała sobie rękę z Niemcami, tuż obok trwała powojenna hekatomba.
Nowo utworzone po 1918 roku oddziały Wojska Polskiego ograniczały początkowo swoją aktywność do ochraniania dworów szlacheckich i polskich wsi. Po tragicznych wydarzeniach z 1917 roku, gdy watahy bolszewickich rabusiów dokonały wielu zbrodni na polskiej ludności – do historii przeszedł mord na 84 letnim Romanie Sanguszko, którego zakłuto bagnetami na schodach rodowego pałacu – polski rząd musiał uporządkować sytuację na Zachodniej Ukrainie.
Działania Petlury oraz zagrożenia dla Polski, płynące z Rosji sowieckiej, doprowadziły do podpisania 22 kwietnia1920 roku przez Józefa Piłsudskiego i Petlurę tzw. umowy warszawskiej. Przewidywała ona wspólną wojnę przeciwko bolszewikom, a następnie uznanie przez Polskę niepodległości URL na terenach na wschód od linii Zbrucza. Armia Ukraińskiej Republiki Ludowej oddała się pod dowództwo 6 Armii gen.Wacława Iwaszkiewicza-Rudoszańskiego, a operacyjnie dowództwu Frontu Ukraińskiego. W konsekwencji podjętej 25 kwietnia 1920 roku ofensywy, oddziały 3 Armii gen. Rydza Śmigłego wraz z oddziałami ukraińskimi, odebrały bolszewikom Kijów. Po przełamaniu pod Samhorodkiem frontu przez Armię Konną Budionnego wojska polskie i ukraińskie były zmuszone w czerwcu opuścić Kijów i wycofać się w kierunku Polesia.
Kontrofensywa polska rozpoczęła się wygraną w bitwie warszawskiej 15 sierpnia, rozbiciem Armii Konnej Siemiona Budionnego pod Zamościem i Komarowem – z udziałem wojsk 6 Dywizji Armii Czynnej URL – a następnie w bitwie nad Niemnem we wrześniu 1920 roku. Jednak mimo sukcesów militarnych, w październiku delegacja polskiego sejmu podpisała w Rydze zawieszenie broni, uznając sowiecką USRR jako stronę rokowań. Stanowiło to złamanie umowy warszawskiej. W konsekwencji zawieszenia broni Piłsudski wstrzymał 18 października natarcie wojsk polskich. Pozostawiona sama sobie, nieliczna armia ukraińska, uległa siłom bolszewickim i 21 października 1920 roku ostatecznie ewakuowała się do Polski, gdzie została internowana. Państwo polskie wzięło pod opiekę rząd najbardziej oszukanego narodu w powojennej Europie. Po upadku umowy warszawskiej, nie pozostało nic innego, jak danie azylu pozostałej w osamotnieniu Ukrainie. Na siedzibę rządu URL na uchodźctwie wyznaczono Tarnów – być może dlatego, że kilka miesięcy wcześniej miasto gościło już ok. 2000 Ukraińców, wycofujących się po przymusowej ewakuacji ze Stanisławowa.
W listopadzie miasto ponownie powitało ukraińskie władze – 2,5 tysiąca urzędników i ich rodziny. Byli w tej grupie członkowie rządu oraz deputowani Rady Republiki. Większość instytucji rozlokowano w Hotelu Bristol przy ul. Krakowskiej, siedzibą Ministerstwa Spraw Zagranicznych stał się Hotel Soldingera przy ul. Goldhammera. W Tarnowie powstały regulacje ustaw przyjętych jesienią 1920 roku, a także dwa projekty konstytucji URL.
Już pod koniec listopada 1920 roku rząd Andrija Liwyckiego zdecydował na pozostanie w Tarnowie ok. 200 najwyższych urzędników URL, a w połowie grudnia liczbę emigrantów oceniano na 280. Tarnów w historii Ukraińskiej Republiki Ludowej odegrał rolę wyjątkową, a większość inicjatyw, które decydowały o kształcie ukraińskiej emigracji w Polsce w okresie międzywojennym, narodziło się w naszym mieście. W połowie grudnia 1920 roku w Tarnowie zaczęto formować Centralne Biuro Uchodźców stworzone przez działaczy Ukraińskiego Błękitnego i Czerwonego Krzyża. W teorii niezależne, w praktyce było elementem administracji URL, opierając się częściowo na pomocy finansowej polskiego rządu. Po podpisaniu Traktatu Ryskiego, normującego stosunki polsko-sowieckie, koniecznością stało się zakonspirowanie działających w Polsce władz centralnych Ukrainy, będących solą w oku Moskwy. Miał temu służyć Komitet Ukraiński o statucie pozbawionym cech działalności politycznej, stanowiący szyld dla rządu URL i jego agend. Główną siedzibą UKC do 1923 roku, był Tarnów.
W latach 20 – tych w Tarnowie, działały Ukraiński Związek Kobiet, Związek Ukrainek, Ukraiński Chór, Ukraińskie Towarzystwo Buchalterów. W Tarnowie założono Ukraiński Uniwersytet Narodowy, którego oparcie stanowili przede wszystkim mieszkający w mieście naukowcy z Uniwersytetu Ukraińskiego w Kamieńcu Podolskim – uczelnię przeniesiono do Łańcuta. Przez dwa lata działało prywatne gimnazjum ukraińskie. Powołano także „Studencką Gromadę”. Miasto było centrum wydawniczym emigracji – tu drukowano prasę, dzienniki urzędowe, książki, sztuki teatralne; organizowano koncerty, wystawy, odczyty. Tu wreszcie podjęto jeszcze jedną próbę wyzwolenia Ukrainy. Gdy w początkach 1921 roku sytuacja międzynarodowa stawała się dla Ukraińskiej Republiki Ludowej coraz bardziej niekorzystna, w lutym Rada Republiki, z myślą o jej odwróceniu, zadecydowała o wysłaniu na Ukrainę oddziału partyzanckiego, z zadaniem wywołania narodowego powstania. Operacje miał przygotować Partyzancko – Powstańczy Sztab pod kierunkiem Jurko Tiutiunnyka. W tym czasie w Tarnowie utworzono także pięcioosobową Wyższą Radę Wojskową. Efektem tych działań był podjęty przez oddziały z Polski i Rumunii tzw. Listopadowy Pochód. Próba zakończyła się porażką.
W maju 1921 roku Rada Miejska postanowiła zwrócić się do władz centralnych i wojskowych z wnioskiem o usunięcie z miasta przybyszów z Ukrainy. W praktyce nie miał on żadnego znaczenia. W mieście pozostała spora grupa emigrantów. Ukraińskie organizacje z różną aktywnością działały w Tarnowie do II wojny światowej. Goście wtopili się w miasto, odnaleźli w nim prawdziwy dom, pracowali, zakładali rodziny i żyli. Pozornie jest tak i teraz ale…
Symon Petlura wyjechał po kryjomu z Tarnowa i ukrywał się w wielu europejskich krajach, aż do 1926 roku. Zginął zastrzelony na paryskim bruku przez zamachowca Szolema Szwarcbarda 25 maja 1926 roku. W Tarnowie do końca swoich dni pozostał najwierniejszy generał Petlury Mykoła Junakiw. Zmarł nagle 1 sierpnia 1931 roku i został pochowany – z braku w Tarnowie cmentarza prawosławnego – na cmentarzu wojennym 203 w Krzyżu, obok żołnierzy carskich.
/ korzystano z opracowań Jana Jacka Bruskiego „Petlurowcy”, Emiliana Wiszki „Emigracja ukraińska w Polsce 1920-1939”, tekstów Andrzeja Warżela oraz książki Antoniego Sypka „Mój Tarnów”/
Jerzy Reuter/ Ryszard Zaprzałka
