To piaty już wspólny Teatru Nie Teraz i Muzeum Marii Konopnickiej w Żarnowcu, tym razem dwuetapowy, projekt artystyczny zrealizowany w ostatnich latach. Cztery z nich to autorskie spektakle – scenariusz i reżyseria Tomasza A. Żaka, twórcy i dyrektora TNT, powstałe z inspiracji i fascynacji twórczością naszej wielkiej poetki Marii Konopnickiej: „O krasnoludkach i sierotce Marysi” (2020), „Rzeczpospolita” (2021), „Prometeusz i Syzyf” (2022, reżyseria wyjątkowo Grzegorz Kempinsky), „Pisz do mnie więcej” ( 2023) i „Zaśpiewać Konopnicką” (2024). Wyjątkowość tej ostatniej premiery polega na tym, że jej twórca wpisał ją w konwencję śpiewogry (musicalu). Ta formuła doskonale się sprawdza, gdy chodzi o dotarcie do odbiorcy z patriotycznym i tożsamościowym przesłaniem Marii Konopnickiej, w wyrafinowanej formie artystycznej przywracając pamięć o tej obecnie programowo rugowanej z podręczników szkolnych autorce kultowej „Roty”. Premiera tego spektaklu odbyła się w Muzeum Marii Konopnickiej w Żarnowcu, 5 października, natomiast prapremiera będzie miała miejsce w Zakliczyńskim Centrum Kultury (sala im. S. Jordana) 11 października o godzinie 18:00.
„Zaśpiewać Konopnicką” to opowieść o wędrownej grupie wagantów, ludowych śpiewaków i opowiadaczy, których niegdyś pełno było na polskich wiejskich drogach i na ryneczkach i placykach małych miasteczek. Ich występy było wielką atrakcją, swoistym świętem, tak dla dorosłych, jak i dla dzieci. Bohaterowie naszego spektaklu, choć wpisani w te niegdysiejsze ramy, przychodzą do widza tu i teraz. Korzystając z tekstów i poezji Konopnickiej opowiadają o tym, co dzisiaj ważne dla każdego.
Wart podkreślenia jest także nowatorski pomysł twórcy tego spektaklu, zastosowanie po raz pierwszy w TNT niezwykle rzadko używanych heligonek. Heligonka lub helikónka to czeski, słowacki i polski góralski akordeon guzikowy diatoniczny, podobny do alpejskiej Steirische Harmonika. Podobnie jak ten ostatni, heligonka różni się od innych typów diatonicznych akordeonów guzikowych posiadaniem uzupełnionej i wzmocnionej partii basowej (Wikipedia).
Najistotniejszym jednak przesłaniem występu tej grupy śpiewaków, tancerzy i muzyków jest „Dobra Nowina”. Oni chcą nam powiedzieć, ze życie ma sens, a wiara w Boga i miłość Ojczyzny to piękne uczucia. W inscenizacji wykorzystano w większości zapoznane lub wręcz nieznane teksty poetyckie Marii Konopnickiej.
W uroczystej premierze wzięło udział wielu znamienitych gości, m.in. z-ca przewodniczącego RM w Jedliczu – Łukasz Orzechowicz, radna RM i sołtys w Jedliczu – Marzena Wojdyło, dyr. Szkoły Podstawowej im. M. Konopnickiej w Gliniku Polskim – Katarzyna Kania, a także wypróbowani przyjaciele Teatru Nie Teraz były starosta leski – Andrzej Olesiuk z małżonką i Jerzy Duda – wybitny artysta rzeźbiarz i poligraf z Jedlicza, scenograf teatru T.A. Żaka.
„Zaśpiewać Konopnicką” – widowisko teatralne
scenariusz, scenografia, reżyseria: TOMASZ A. ŻAK
muzyka: MARCIN KORBUT
współpraca plastyczna: JERZY DUDA
aktorzy:
HALINA MACHEL – jako Gwiazdorzyca
MARCIN KORBUT – jako Kapelmistrz (oraz heligonka i klarnet)
JUSTYNA CHMIELEK-KORBUT – jako Dziewczyna 1 z Kapeli (oraz skrzypce)
DOROTA TOKARZ – jako Dziewczyna 2 z Kapeli
ADAM GAURA– jako Chłopiec (oraz heligonka)
technika: RYSZARD ZAPRZAŁKA
⁕ Specjalne podziękowania dla Barbary Bukowskiej.
Druga część wydarzenia – projektu dofinansowanego z budżetu Województwa Podkarpackiego. literaturaMaria Konopnickamusicalpoezjaspektaklewidowisko teatralne, odbędzie się w dniu 23 listopada 2024 r. W programie zaplanowano otwarcie wystawy czasowej pn. Muzyka w twórczości Konopnickiej oraz promocję publikacji z opracowaniem prof. Macieja Ulińskiego (AGH Kraków) pt. Nowe pieśni i piosenki do słów Marii Konopnickiej.
Przy tej okazji warto przypomnieć za obecnym dyrektorem placówki Pawłem Bukowskim, człowiekiem iście renesansowym, interesującą historię Muzeum w Żarnowcu sięgającą 1902 roku., kiedy Maria Konopnicka (1842-1910) obchodziła swój jubileusz 25-lecia pracy pisarskiej. Poetka podróżująca od wielu lat po Europie, w listach do Elizy Orzeszkowej, marzyła o własnym miejscu na ziemi. Dlatego podjęto myśl zakupienia pisarce na dar narodowy małej posiadłości złożonej z kawałka ziemi i domu. Dar narodowy był najwyższym wyróżnieniem dla pisarza w czasach zaborów. Niezwykły prezent był odpowiedzią na pragnienie Konopnickiej o „chatce na skraju bodaj ojczystej ziemi”.
W historii Polski tylko Henryka Sienkiewicza i Marię Konopnicką spotkał taki zaszczyt. Z pomocą Konopnickiej przyszły komitety jubileuszowe w Krakowie, Lwowie, Poznaniu i Warszawie, których zadaniem było wybranie odpowiedniego miejsca dla poetki oraz zbieranie datków na ten szlachetny cel. W związku z sankcjami ze strony władz zaboru pruskiego i rosyjskiego w stosunku do autorki Roty, szukano właściwego obiektu w Galicji, gdzie panowały łagodniejsze restrykcje. Na dar dla pisarki wybrano, spośród 36. miejscowości, pochodzący z XVIII w. dworek w Żarnowcu, który z parkiem zakupiony został od Jadwigi Biechońskiej. Konopnicka przyjechała do Żarnowca 8 września 1903 r. wraz z przyjaciółką, malarką Marią Dulębianką (1858-1919). Artystka miała w dworku swoją pracownię malarską. Pisarka spędzała tam wiosenno-letnie miesiące, w pozostałych odbywając liczne podróże po Europie, m.in. do Francji, Włoch i Szwajcarii, których klimat służył zdrowiu Konopnickiej. Równolegle prowadząc szeroką działalność pisarską, oświatową i społeczną. Konopnicka opuszcza Żarnowiec 15 września 1910 r. i udaje się do sanatorium „Kiselki” we Lwowie, w którym umiera 8 października. Pochowana została na Cmentarzu Łyczakowskim.
Dworek w Żarnowcu od 1910 do 1956 pozostawał w posiadaniu jej rodziny. Przebywały tu córki poetki: Zofia Mickiewiczowa (związana z Żarnowcem od lat 20. do śmierci w 1956) i Laura Pytlińska – aktorka (występująca jako Maria Zawiejska).
W czasie okupacji Zofia udzielała schronienia i pomocy materialnej partyzantom. Dworek w Żarnowcu był przez pewien czas siedzibą Inspektoratu AK Krosno. Jej mąż Adam Stanisław Mickiewicz został aresztowany przez Gestapo w 1942 i zginął w Auschwitz-Birkenau. Po wojnie Z. Mickiewiczowa przyjaźniła się z aktorką Wandą Siemaszkową, która w październiku 1945 przyjechała do Żarnowca i zmarła w dworku 6 sierpnia 1947 r.
Od 1943 r. dworek pozostał na łasce losu, mieścił się w nim szpital wojskowy. W 1945 r. powraca do Żarnowca Zofia Mickiewiczowa i nawiązuje szerokie kontakty ze środowiskiem artystycznym. Zofia w 1956 r., na kilka miesięcy przed śmiercią, ofiarowuje dworek i park narodowi polskiemu. Na podstawie aktu darowizny Mickiewiczowej oraz spadkobierców poetki, Ministerstwo Kultury i Sztuki w 1957 r. powołało do życia Muzeum Marii Konopnickiej w Żarnowcu. Otwarcia ekspozycji dokonano dopiero 15 września 1960 r. po przeprowadzeniu prac remontowych i konserwatorskich.
W 1991 oddano do użytku budynek lamusa wybudowany na fundamentach dawnego spichlerza dworskiego, w którym mieści się część ekspozycji, bogata w zbiory biblioteka, działy merytoryczne, administracja Muzeum i magazyny zbiorów. A w ambitnych planach, niezwykle kreatywnego gospodarza miejsca jest rewitalizacja otaczającego dworek parku i budowa nowego pawilonu z m.in. kameralna salą teatralną.
Ryszard Zaprzałka
